NJË KUPTIM ANAKRONIK MBI TË DREJTAT PRIVATE TË PRONËSISË MBI TRUALLIN. Mapo, 27.03.2014

Ishte shokuese të dëgjoje një zyrtar të lartë të qeverisjes qëndrore, për cështjet e zhvillimeve në territor, të deklaronte se planifikimi urban bëhet vetëm nga qeveria dhe sa më larg dhe fshetas qytetarëve të interesuar. E thënë në një debat, në një televizion kombëtar, shprehja ishte e një niveli të tillë bombastik nga ato që të vënë të mendohesh mbi botkuptimet bazike të shoqërisë. A mundet një qeverisje në një organizim demokratik të shoqërisë të përjashtojë nga vendimmarrja individët dhe komunitetet e interesuara dhe të prekura?! Mirëpo, zyrtari këmbëngulte të argumentonte se planifikimi urban duhet të bëhej larg njerëzve, prona e të cilave prekeshin nga zhvillimi i planifikuar, në mënyrë që planifikuesit/zyrtarët të mos shtrëngoheshin nga interesat private të tyre!!! Zyrtari insistonte se kjo ishte rruga e vetme. Por jo shqiptarët, të cilët në marrveshjen themelore mes tyre (kushtetutë) kanë sanksionuar se ‘sistemi ekonomik i Republikës së Shqipërisë bazohet në pronësinë private e publike, si dhe në ekonominë e tregut dhe në lirinë e veprimtarisë ekonomike’. Ata kanë dakortësuar gjithashtu, se në Republikën e tyre ‘e drejta e pronës private është e garantuar’. Kushtetuta thotë kështu. Për të mos renditur një set të tërë ligjor dhe nënligjor apo vendime gjykatash kombëtare apo ndërkombëtare që përcaktojnë se të drejtat e pronësisë janë të pacënueshme. Janë të drejta që lindin me pronën dhe kalohen/transferohen bashkë me të. Ato mund të ndahen dhe të negociohen në treg, por në cdo rast me vullnet të lirë të zotëruesit të tyre dhe larg shtrëngimit nga shteti.
E thënë thjeshtë e qartë, cdo individ që poseidon një pronë gëzon të gjitha të drejtat që lindin prej saj. Ai ka të drejtë (kontekstualizuar), në pronën e tij të ndërtojë gradacelën më të lartë që teknologjitë ndërtimore mund t’i lejojnë. Apo të hapi gropën më të thellë të mundshme. Mundësisht deri në qëndrën e sferës tokë. Kush mund ta pengojë? Askush, nëse biem dakort që të gjithë individët lindin dhe janë të barabartë ndërmjet tyre? Sepse askush, në një shoqëri të individëve të barabartë, nuk ka të drejtën të kufizoj të drejtat e një individi tjetër. Ndryshon puna për shoqërinë, si një e tërë. Ajo mund ti kufizoj të drejtat e individit. Por edhe ajo ‘vetëm me ligj për një interes publik ose për mbrojtjen e të drejtave të të tjerëve (individë)’, sikurse thotë Kushtetuta e Republikës.
  Në një vend demokratik, ‘liritë e një individi mbarojnë atje ku fillojnë liritë e një individi tjetër’. Dhe në një shoqëri të tillë për të siguruar barazi individët mblidhen dhe vendosin për kushtëzimet që do ti vendosin vetes. Këto kushtëzime i quajnë ligje dhe pasi i kanë vendosur me vullnet të lirë, i respektojnë të gjithë. Kështu duhet të ndodhi edhe me ligjin e zhvillimeve në territor, që e quajmë plan. Individët i vendosin kufizime të drejtave të zhvillimit të pronësive të tyre, me synimin e ndërtimit të një tërësie (qyteti) funksionale, sa më mirë jetueshëm dhe të gjithë propocinalisht të barabartë në përfitim. Ky është plani. Një ‘marrveshje’, mes qytetarësh në liri. Kjo mund të arrihet në forma dhe procedura të ndryshme, por në asnjë rast nuk mund të përjashtohen qytetarët.
Kuptimi i gabuar i zyrtarit, që duhet thënë se nuk është i vetmuar, trashëgohet nga një kohë që ne shpresonim ta kishim lënë pas. Por që duket se na ndjek akoma dhe është bazamenti nga ku origjinalizojnë kuptimet tona të sotme mbi shumë cështje. Vecanërisht ato të lidhura me pronat, të drejtat e zhvillimit të tyre dhe planet urbane. Nga një kohë kur mbretëronte paradigma se ‘shteti duhet të kontrollojë cdo aspekt të jetës dhe zyrtarët ishin “kalorësit” e vetëm të të mirës publike të komunitetit, ndërsa e mira dhe interesi privat nuk ekzistonte. Në këto mënyra të të menduari, ishte e kuptueshme që ‘planin urban’e bënte vetëm shteti dhe “kalorësit” e tij, por jo në kohët moderne që po jetojmë. Në to, kuptime të tilla janë vecse anakronike dhe të trashëguara nga një kohë pa kthim.