PATRIOTIZMI I RI: ZHVILLIMI I QENDRUESHEM I TERRITORIT. Koha Jone, 24. 10. 2011

Me 28 nentor 1912 Shqiperia territoriale perbehej nga kater vilajete te banuara me shumice shqiptare (vilajeti i Shkodres, i Kosoves, i Manastirit dhe i Janines). Keto vilajete kishin nje siperfaqe totale prej 92. 000 kilometra katror. Ne vitin 1913, ne Konferencen e Ambasadoreve ne Londer, Shqiperia perfundoi me me pak se 29. 000 kilometra katror. Renia e Perandorise Otomane u shoqerua me terheqje te saj nga Ballkani dhe me krijimin ose zgjerimin e shteteve kombe te rajonit. Ne frymen e idealit te vetevendosjes dhe ne mbeshtetje te ideologjive nacionaliste te tyre Serbia, Mali i Zi, Greqia dhe Bullgaria u zgjeruan dhe ngushtuan, ne territor, ne kurriz te njera-tjetres, por mbi te gjitha u zgjeruan ne llogari te shqiptareve dhe trojeve te tyre.
Shtetit te sapo krijuar Shqiptar i mbeten jashte 60% e popullsise dhe 2/3 e territorit. Nacionalizmi shqiptar nuk mundesoi kundershtimin e ketij projekti antishqiptar, duke mos organizuar dot potencialin masiv popullor apo argumente bindese diplomatike per bllokim te ketij procesi 'firoje' territoriale. Arsyeja e thjeshte sipas historianeve dhe politologeve, ishte se nacionalizmi shqiptar ishte me feminori ne Ballkan dhe si i tille u balancua nga gabimet elementare te rritjes. Rilindja kombetare shqiptare ishte nje fenomen shume i vone dhe ligjerimet nacionaliste te kesaj levizje kulturore e politike nuk kishin energjine e duhur per te masivizuar reaksionin popullor ne mbeshtetje te aksioneve per vetevendosje te 1912 apo per te kundershtuar vendimet antishqiptare, te te treteve me te fuqishem, ne 1913. Nderkohe, fqinjet tane e dinin cfare kerkonin, kishin projektuar rrugen qe do te ndiqnin dhe mbi te gjitha nuk kishin humbje energjish si pasoje e percarjeve te elites.
Keto ne fakt (aspirata gjitheperfshirese e percaktuar dhe kohezioni) ishin burimi kryesor i energjise pozitive qe i drejtoji fqinjet tane ne realizimin e asaj cfare kerkonin. Eshte e njohur teoria se, nese e di cfare do dhe e kerkon ate,eshte parakusht thelbesor per te arritur ate qe synon.
Por, per shqiptaret e shekullit te kaluar nuk ishte keshtu. Te lodhur prej roberise se gjate, peseqind vjecare, ata kishin humbur konceptin e bashkimit per te aspiruar liri dhe vetevendosje, ndersa veshtiresite e medha ekonomike dhe sociale si dhe anarkia totale qe perfshiu Shqiperine e pas shpalljes se pavaresise evidentuan edhe nje karakteristike tjeter te nacionalizmit shqiptar, ate te kapaciteteve te kufizuara e te percara, te burime njerezore e intelektuale te elites social-politike. Grindjet, armiqesite, interesat egoiste te lidereve dhe depresioni moral dhe anarkia e shoqerise shqiptare kishin fituar mbi idealin demokratik te vetevendosjes per konservim territorial ne kufijte e kater vilajeteve shqiptare.
Sidoqofte, tanime ngjarja ka ndodhur, Shqiperia eshte copetuar. Realiteti, te pakten ne kontekstin kohor eshte i pakthyeshem dhe ne nuk mund te kthehemi ne shekullin e kaluar te c'bejme ate qe ka ndodhur. Ne nuk mund te projektojme te shkuaren te e sotmja. Por, ne mund te perdorim eksperiencat tona, sidomos ato te dhimbshme qe lene me shume shenje, per te ndertuar realitete te lumtura te te sotmes dhe te projektojme ato te te ardhmes, ne kontekste te reja.
Sot, ne shqiptaret kemi formuar nje shtet me kufij territoriale te percaktuar dhe te kontrolluar dhe jemi anetare te NATO-s. Pervec modernizmit te kohes, si nje vlere e shtuar konsiston fakti se teresine territoriale dhe paprekshmerine e saj ne e sigurojme te perfshire ne nje grup te madh e te fuqishem. Nje kontekst i ri ekonomik, social dhe politik e vendos nacionalizmin modern ne situata e kerkesa krejt te reja. Kufijte territorial te Republikes 100 vjecare jane te paprekshem dhe ligjerime e 'aksione' ne mbrojtje te saj, ne kete fillim mijevjecari, jane te vonuara 100 vjet.
Te diskurs-osh mbi rrezikun qe i vjen teresise territoriale te Shqiperise nga ca shqiptare'gjakprishur' (qe qenkan me shumice) dhe do deklarokan se nuk qenkan shqiptare por greke, serbe, malazeze apo maqedonas, ne censusin kombetar te shekullit te 21-t,eshte njesoj si pozicionimet e nje pjese te 'elites' Shqiptare te fillim shekullit te kaluar, se Shqiperia nuk mund te zhvillohet e pavarur nga Porta e Larte, se bashkimi i saj nen ombrellen e Greqise eshte e keqja me e vogel, se Shqiperia duhet te sillet si vellai i vogel dhe i bindur ndaj Italise se madhe dhe perqasje te tjera, 'nacionaliste' si keto.
Por, ti leme 'nacionalistet' e fillimshekullit te kaluar ne realitetin qe na ndertuan dhe 'nacionalistet' e ketij fillim mijevjecari te 'konkurrojne' politikisht per te ndertuar nje realitet per te ardhmen. Ne fund te fundit, ne nje shoqeri demokratike respektohet cdo grup ne te drejten e tij per te pasur mendime te ndryshme, per te pasur akses ne media alternative per te artikuluar keto mendime si dhe per te konkurruar per perkrahje publike dhe zgjerim te tij. Te flasim per nje lloj tjeter nacionalizmi, nacionalizmin modern, lidhjen e tij me territorin dhe zhvillimin e tij.
Territori, miqte e mi, nuk njesohet me kufirin e tij. Kjo ne kuptimin gjeometrik, eshte njesoj si te thuash qe rrethi eshte i barabarte me qarkun qe ky rreth kornizon. Sigurisht kufiri eshte nje nga elementet me te rendesishem, ne mos me i rendesishmi i territorialitetit dhe si i tille duhet te respektohet. Duhet te dish, te pranosh dhe te respektosh kufijte e territorit tend pa te fillosh te mendosh per ta zhvilluar ate. Kjo, sepse territori duhet zhvilluar per te perfituar prej tij apo per te perfituar prej burimeve te tij aq te domosdoshme per jetesen. Ne fund te fundit, si cdo gje tjeter edhe territori nuk ka cfare te duhet nese nuk e perdor dhe mund te demtohet pa kthim nese e perdor keq.
Ne kete kuptim, duke i ikur debatit te vjeter per kufijte e territorit Shqiptar dhe duke pranuar me respektin e ekzistences por pa emocion ligjerimet ne kete drejtim, i kthehemi debatit teri. Debatit qe ka nisur prej pak vitesh. Debatit, se si do ta perdorim territorin per te rritur cilesine tone te jeteses, pa e demtuar ate. Debatin, se si do shfrytezojme burimet e shterueshme apo te rigjenerueshme, pa shkaterruar ekuilibrat natyrore. Debatin se cfare do trashegojne brezat e ardhshem, femijet tane, femijet e femijeve te tyre dhe ne vazhdimesi. Jemi te perkohshem perdorues apo perfitues nga ky territor dhe te mirave qe ai ofron, te cilin brezat e ardhshem duhet ta trashegojne gjithashtu, ndersa marrim vendime per zhvillimin e tij qe tejkalojne kohen tone. Vendime qe do kushtezojne jeten e pasardhesve tane.
Teknika e ndertimit ofron mundesine e ngritjes se objekteve qe i rezistojne kohes, me se paku i se paktes, 100 vite. Ndersa 'debatojme' mbi tematika te 100 viteve me pare, jemi duke ndertuar Shqiperine e 100 viteve me pas. E ndersa shqetesohemi per disa shqiptare 'tradhtare' qe do te deklarojne se nuk jane te tille dhe kjo do sjelli rritjen, jo reale, te numrit te minoritareve dhe kjo do sjelli, pas disa rrjedhimeve te tjera, rrezikun potencial te kerkesave per ndryshim kufijsh te territorit, po investojme pa kthim burimet tona financiare per te shkaterruar territorin dhe burimet natyrore te tij.
Po, miqte e mi, sepse te ndertosh banesa ne territore me potenciale turistike eshte te betonosh parà per te 'djegur' mundesine e perfitimit parà nga turistet e huaj qe do te vinin ne resortet moderne, te ndertuara ne po te njejtin territor e me te njejtat parà. Pra, ne te njejtat burime territoriale/natyrore e me te njejtat burime financiare qe ndertuam banesat e dyta apo te treta, per disa prej nesh, fare thjesht mund te ndertonim resorte turistike moderne. Banesat, qe ne rastin me te mire i perdorim pese apo gjashte fundjava ne vit dhe gjate pushimeve verore, ndersa treqind ditet e tjera te vitit i mbajme te mbyllura, ndersa perballojme kosto mujore, shtese per buxhetet e familjeve tona, per mirembajtjen e ketyre banesave. Po ti shtojme ketu fitime te munguara, nga efekti 'domino' ne konsum te prodhimeve bujqesore, prodhimeve industriale, prodhimeve te artizanatit apo sherbime te ndryshme ndaj konsumatoreve shtese (turisteve te huaj), eshte per tu alarmuar.
Te njejten situate kemi edhe per industrine. Ndersa ndryshojme perdorimin e tokes per bujqesi, 'de fakto' dhe duke injoruar 'de jure'-n, ne 'industriale' apo 'ekonomike' ndertojme struktura prodhimi ne menyre kaotike dhe te shperndara pa asnje kuptim ne territor, nderkohe qe mund te projektojme zona te tilla ku cdo detaj te jete i menduar dhe objektet te jene te grupuara. Ne vitin 1994 Shqiperia renditej ne vendin e fundit ne Europe per siperfaqe te tokes bujqesore, me 2300 meter katror per banor, ndersa sot e kemi'firuar', te njejtin tregues, me 1800 meter katror. Sigurisht ka pasur zhvillim dhe zhvillimi nenkupton edhe ndryshim te perdorimit te tokes apo urbanizim te saj. Por, a ka qene ky tjetersim i perdorimit ne perputhje me nivelin e zhvillimit? A ka qene sasia e tjetersimit ne perputhje me sasine e zhvillimit? Po cilesisht? 'Industria e turizmit' flet per te kunderten.
Per te mos folur per territoret natyrore, zonat e mbrojtura, parqet natyrore kombetare etj, etj, sepse atyre i jemi ngjitur, jo vetem me kazme por edhe me sepate ne dore. Ndersa burime te tjera si dielli, uji, era etj. na mundesojne potenciale pafund e te pakthyeshme, ne i leme te ikin e te 'derdhen' ne det. Risite dhe teknologjite e reja mund ti kthenin keto burime natyrore ne mireqenie per ne, per femijet tane dhe ne vazhdim te riperteritjes se kombit shqiptar.
Per qendrat urbane ka shume per te folur. Menyra sesi i zhvilluam ato, 20 vitet e fundit, eshte nje krim me vete. Shume kilometra katrore te shperndara neper Shqiperi, e te kufizuara nga 'vijat e verdha' e te strukturuara ne njesi banimi (grup, bllok, kompleks dhe lagje banimi), i kemi demtuar thellesisht dhe me raste, pa kthim prapa. Njesi te tera te banimit nen stresin e ndertimeve te reja qe kane rritur numrin e banoreve per njesi te siperfaqes dhe jane shume prane kthimit ne te pabanueshme. Mungesa e hapesirave te hapura dhe sociale detyrojne, moshen e trete te mbyllet ne shtepi apo te ecin qindra e qindra metra per te arritur ne nje lulishte, qe rastesisht mund ti kete shpetuar bujarise se kryebashkiakeve per dhenie "leje ndertimi". Kjo mungese detyron femijet te "martohen" me kompjuteret apo televizoret aq sa nuk dine as te ecin e jo te vrapojne. Per te mos folur per mjedisin dhe higjienen e qyteteve tona sepse cdo njeri prej nesh e dallon shume lehte realitetin e dhimbshem. Apo per sistemin rrugor te qyteteve tona qe sa nuk po 'plas' nga trafiku i bllokuar.
A eshte ky nje territor i humbur? Te pakten per 100 vite, aq sa objektet e ndertuara te arrijne moshen e 'amortizimit te plote', ne kete territor e kemi humbur. Dy, jane alternativat qe na ngelen. Ose te zhvendosemi ne territore kufitare dhe si viruset ta shkaterrojme edhe ate, dhe keshtu e ne vazhdim. Ose te rigjenerojme, vitalizojme territoret qe tashme i kemi transformuar dhe te konservojme territorin qe akoma e kemi te pa prekur. Nuk e di pergjigjen e secilit prej nesh, por shpresoj qe te jemi aq nacionalist sa te bejme zgjedhjen e pare. Shpresoj te jemi aq nacionalist sa te konservojme territorin, duke mos e tjetersuar perdorimin e tij natyror.

Prandaj miqte e mi, te behemi atdhetar modern dhe te ndertojme 'ideologjine' e re nacionaliste. Perpara se te debatojme per ca shqiptare, qe mund dhe si rrjedhim... mund... e keshtu pa fund, te hartojme politika dhe te planifikojme zhvillimin e qendrueshem dhe nderbrezor te territorit dhe burimeve natyrore qe tashme prej 100 vjetesh i kemi. Te konsumojme burimet me nikoqirllek. Te konsumojme burimet e rigjenerueshme, te shumten, aq sa ato mund te rigjenerohen dhe burimet e parigjenerueshme, se shumti, aq sa ato mund te zevendesohen. Dhe kete ta bejme ne perfitimin sa me te madh, sasior dhe cilesor, ne sherbim te cilesise sa me te larte te jeteses.
Ky eshte nacionalizmi i mijevjecarit te ri. PATRIOTIZMI apo zhvillimi i qendrueshem i territorit dhe burimeve te tij.