I BLLOKUAR NË TRAFIKUN E TIRANËS- NË PRITJE TË 8 MAJIT. "Koha Jone"

I bllokuar, si gjithmon në trafikun e Tiranës, diku pran hotel “Dajtit” shoh godinën ku unë punoj dhe prej 17 minutash as nuk arijë ti afrohem. E shoh dhe nuk shkoj dot, shumë makina kam përpara dhe akoma më shumë rreshtohen pas meje. Më kujtohet Kuksi. Edhe kur shkova në Kukës, për herë të parë, këtë ndjesi përjetova. E shikoja qytetin prej një ore, ecja në drejtim të tij, i afrohesha, ose së paku mua më dukej kështu, por, nuk e arija dot. Rruga gjarpëronte pa fund dhe 15 minuta më vonë kuptoja se isha po në të njëjtin vend, por tre metra më lart ose më poshtë në vertikalitetin e malit që po i vija rrotull. Nuk e kuptoja, pse kjo rrugë ishte projektuar kështu dhe pa e kuptuar pyetjen time e kisha bërë me zë. Një nga bashkëudhëtarët e mi, banor i zonës, ngriti hipotezën më të mundëshme. Nuk ishte çështje mungese investimi sepse me punë vullnetare do ndërtohej në cdo rast, sipas tij, por se rregjimi i friksohej uljes së avionëve ushtarakë në një sulm ajror nga jashtë!!! Ky argument, megjithëse qesharak deri në dhimbje, qëndronte i vlefshëm në konteksin e kohës primitive nga ku vinte. Ndërsa mendoja, duke mos avancuar as një metër, kuptova se kush ishin shkaqet-arsye që shkaktonin pasojën llogjike për ngjashmëri të dy rasteve. Mentalitetet e “elitës politike” dhe politikat anakronike sektoriale kanë formëzuar realitetin territorial dhe urban në të dyja rastet. Në fakt, është të paktën e pasaktë të emërtosh anektoda të tilla si politika zhvillimi, por një emër i duhet vënë dhe unë për konvencion i vura një.
Për çështjen e parë, nuk ka nevojë as për analizë sepse të gjithë e dimë si funksiononte sistemi athershëm edhe në këtë pikpamje. Sot, për të mbërritur në Kukës e më larg në trojet shqiptare, kemi rrugë në standarte që nuk pranojnë koment. Politika sektoriale shkëlqeu, si asnjë herë tjetër, dhe vendimmarrja politike mundësoi kryeveprën inxhinierike. Sot, realiteti të thotë se Puka nuk është e shtrirë sa Kina, siç do ti dukej një londinezi që përshkonte këtë rrugë 11 vjet më parë. Ky i fundit duke kuptuar se rruga do të ishte e gjatë, për ta “shkurtuar” vendosi të dremiste ngapak dhe sa herë që zgjohej bënte të njëjtën pyetje dhe si për ironi merrte të njëjtën përgjigje, --jemi në Pukë. Sot në Kukës mund të shkosh vetëm për 2orë dhe Puka të duket aq e madhe, sa në fakt është.

Për çështjen e dytë, fatkeqësisht, ka shumë për të thënë, shumë për të analizur dhe akoma më shumë për të ndryshuar. Çështja e trafikut të rënduar në Tiranë duhet trajtuar pa fund derisa politika moderne dhe të qëndrueshme në kohë, të hartohen edhe për këtë problematikë. Hartimi i Planit Rregullues së Përgjithshëm për qytetin është hapi i parë dhe më i rëndësishmi që duhet hedhur në këtë drejtim. Ky instrument për shumë njerëz, sidomos për jo-njohësit e fushës, duket si një shprehje lilipute dhe si e tillë nuk mund të zgjidhi një problem të tillë vigan. Por, për një profesionist është lehtësisht e kuptueshme. Në këtë kuptim, sot po shkruaj për qytetarët joprofesionistë të cilët kanë të drejtën, që rrjedh nga vota dhe taksat që paguajnë, të dinë më shumë.
Në rastin e Tiranës, çdo ent planifikues urban që do të ngarkohej me detyrën e hartimit të Planit Rregullues së Përgjithshëm do të analizonte, së pari, mundësitë reale që ofron sistemi rrugor ekzistues. Do shikonte mundësinë e shtimit të rrugëve dytësore, rrugëve lidhëse të njësive të banimit me sistemin rrugor primar. Dhe vetëm pasi të grumbullonte këto të mundësi ekzistuese dhe të propozuara mund të bënte propozime mbi funksionin e njësive strukturore të qytetit dhe densitetin e njësive të banimit. Ky ishte një shikim shumë, shumë tagentcial por sidoqoftë ajo që doja të theksoja ishte se, numri i banorëve në njësin e sipërfaqes është i lidhur drejtpërdrejt me sipërfaqen e rrugëve që i shërbejnë këtyre. Në këtë kuptim, çdo leje për banim dhe shërbime pa menduar më parë për sistemin rrugor kontribuon vetëm në dëmtim thelbësor të cilësis së jetesës së qytetarëve. Dhe leje të tilla janë dhënë pafund.
Kjo ka ndodhur me Tiranën e viteve 2000-2010. Ndërsa janë lejuar nga bashkia e Tiranës ndërtime për banim dhe shërbime nuk është menduar asnjëherë nëse rrjeti rrugor do ta përballonte këtë densifikim. Plani Rregullues i Përgjithshëm është instrumenti i vetëm që përcakton mundësinë reale të një qëndre të formuar urbane për të ritur numrin e banorëve në njësinë e sipërfaqes. Sot Tirana, nuk e ka akoma një studim të tillë pra çdo zhvillim në këtë drejtim, mësë paku, ka qënë i pastudiuar dhe gabim. Rendimenti i kësaj “politike zhvillimi” tashmë dihet, njihet dhe përjetohet nga çdo qytetar i Tiranës.

Sot, në Tiranën e pallateve me bojra mund të ngelesh në trafik me orë për të përshkruar vetëm pak distancë. Le të bëjmë një kalkulim të thjeshtë. Në një situatë ideale, që mund të ishte edhe reale nëse bashkia Tiranë do të kishte minimumin e dëshirës, për të përshkuar 1.7 km rrugë nga banesa për te ndërtesa ku unë punoj do të më duheshin rreth 6 minuta. Kjo, dalë nga matjet në terren ku variablat ndikuese janë vetëm distanca e përshkuar, respektimi i semaforëve, respektimi i shpejtësisë së lejuar për zonat urbane dhe një trafik normal i pranueshëm (testuar ditë të djelë rreth orës 9.00). Por në fakt çdo ditë, mesatarisht, unë konsumoj rreth 29 minuta për ta përshkuar këtë distancë. Diferenca është e dukshme, ajo është 23 minuta. Për të përshkuar rrugën e kundërt, pra nga puna në banesë, për distancën 2.3 km nevojiten rreth 5 minuta në variantin normal të pranueshëm. Në të kundërt, më duhen realisht, mesatarisht, 41 minuta. Diferenca 36 minuta në këtë kah dhe duke kuptuar se çdo ditë jave më duhet, të paktën një herë në ditë, të shkoj dhe të vij nga puna totali është 59 minuta. Pra çdo ditë, unë i paguaj paaftësisë së bashkisë Tiranë për të kryer detyrimin e saj ligjor, planifikimin urban, 59 minuta. Çdo ditë, Zoti Rama dhe stafi i tij bllokon nga jeta ime 59 minuta. Çdo ditë, paaftësia e tyre shkurton jetën time aktive me 59 minuta ose 4% të saj. Kjo vetëm si pasojë e humbjes direkt të kohës. Por, sa ma shkurton jetën fakti që këtë kohë më duhet ta kaloj në trafikun e rënduar, pra stresi që vjen nga kjo? Sa ma shkurton jetën ndotja akustike që vjen zhurmat e borijeve të automjetpërdoruesve të acaruar nga pritja, sirenat e ambulancave të bllokuara, etj... etj? Po ndotja e ajrit që vjen nga motorët e ndezur të makinave që rijnë në vend dhe pluhur i rrugës që rrotat e makinës ngrejnë? Dhe kështu vazhdon, me pyetje që mund të ngrihen pafund sikurse janë edhe dëmtimet e shëndetit që vijnë si pasojë. Kjo, miqtë e mi, është një nga arsyet që çdo vit në Tiranë rreth 2000 persona preken nga kanceri i mushkërive dhe 150 prej tyre humbin jetën. Kjo është një nga arësyet që cdo vit e më shumë qytetarë të Tiranës preken nga azma apo sëmundje të tjera të mushkërive. Kjo është një nga arsyet pse, sipas një institucioni ndërkombëtar i cili ka bërë testime mbi cilësinë e jetësës në Tiranë dhe shumë shpejt do ti botoj rezultatet e këtij kërkimi, cdo qytetar i Tiranës i shkurtohet jeta me 18- 24 muaj. Them vetëm një nga arsyet sepse ka dhe të tjera por të gjitha si pasojë e zhvillimit paplanifikim të qëndrës së banuar Tiranë.
Në këtë pikë, më lejoni ti shtroj disa pyetje politologëve dhe juristëve. A konsiderohet ngushtim i sferës së lirisë personale një bllokim i tillë? A konsiderohet pengmarrje? A konsiderohet agresion ndaj shëndetit tim? I bëj këto pyetje sepse në çdo rast do të desha të isha diku tjetër, jo në atë trafik të bllokuar dhe nuk mund të jem sepse nuk më lejojnë, më kanë bllokuar në trafik.

Sidoqoftë, jam i sigurt se disa prej jush që e lexoni këtë shkrim nuk do jeni dakort me mua. Atherë vetëm provojeni këtë test të thjeshtë dhe do të kuptoni sa minuta konsumon, secili prej jush specifikisht, në këtë mungesë të theksuar të akseve rrugore në Tiranë. Do të kuptoni se është zhvillimi paplanifikim i Tiranës që ju shkurton jetën. Do të kuptoni se është densifikimi, shtimi i banorëve për njësi të territorit, pa asnjë shtesë në skemën e rrjetit rrugor që ju bllokon jetën.
Për të qënë të moralshëm, duhet thënë se Bashkia Tiranë ka ndërmarrë, në njohjen time, tre projekte për ta lehtësuar këtë plagë që i ka shkaktuar territorit të qytetit. Por, a mjaftojnë? A janë ato që duhet? Dhe mbi të gjitha, a jane efektive? Së pari, projekti i rritjes sasiore dhe cilësore e shërbimit të transportit publik. Pak ditë më parë pamë disa autobuza të rinj të cilët Kryetari i paraqiti si zgjidhjen e problemit të trafikut. Por, a është vërtet e tillë? Ky projekt synon ndryshimin e raportit midis qytetarëve që përdorin automjete private me qytetarët që përdorin trasportin publik. Kështu, ritja e numrit të qytetarëve që përdorin trasportin publik në vetvete sjell uljen e numrit të automjeteve në qarkullim. Në pamje të parë, kjo politikë, ka kuptim. Por, funksionimi i politikave të tilla ka një varësi të lartë dhe të drejtpërdrejt ndaj stilit të jetesës së komunitetit që i drejtohet. Studime të bëra në vënde të tjera tregojnë se ndryshime të tilla sjelljeje të komuniteteve kërkojnë shumë kohë. E kaluara jo e largët, kur shqipëtarët detyroheshin të lëviznin vetëm më transport publik, dhe realiteti i sotëm, kur e drejta e përdorimit të automjeteve private mbrohet dhe rregullohet me ligj, kanë një ndikim shumë negativ në ndryshimin e shpejtë të kësaj sjellje. Shumë sociolog e politolog theksojnë se, në vënde të tila ish totalitare është e pamundur të drejtosh një komunitet të lirë të përdori të njëjtat mjete që ka përdorur i detyruar kur ka qënë nën diktat. Në këtë kuptim, do duhen shumë vite që kjo politikë të japi rezultate pozitive dhe ato do të jenë shumë të pjesshme. Këto rezultate ne na duhen sot sepse edhe problemin e kemi sot. Nëse kjo politikë, por edhe të tjera të kësaj llogjike, do të ishin iniciuar 10 vite më parë sigurisht sot mund të kishim rezultate pozitive dhe të ndjeshme. Por kjo nuk ndodhi, para 10 vitesh ne bojatisëm pallatet.

Një politikë tjetër e Bashkisë është krijimi i një korsie vetëm për transport publik. Edhe kjo e parë nga larg të jep shpresën se do të ndikoj pozitivisht. Lëvizja e shpejtë e autobuzve, të cilët do kishin tashmë një korsi të vetën, teorikisht shërben në tërheqjen e interesit të qytetarëve drejt përdorimit të tyre. Por, mbështetur në analizën e mësipërme, numri i qytetarëve përfitues është dhe do të jetë gjithmonë shumë më i vogël se numri i atyre që duan të përdorin automjete private. Në fakt, për këta të fundit është një politikë negative sepse tashmë në dispozicion të tyre kanë një korsi më pak. Projekti i tretë, është ai i taksimit të parkimit në disa zona qëndrore në Tiranë. Pra që të parkosh duhet të paguash një biletë dhe kjo ka vlerën e 100 lekë për çdo orë parkim. Në fakt, po të shkoni e ti vizitoni këto vendparkime do të dalloni se shumica e vëndeve dhe në shumicën e kohës janë bosh. Duke mos dashur të trajtoj çështjen, nga pikpamje sociale, se sa është e mundshme financiarisht për banorët e Tiranës të paguajnë një cmim të tillë po e trajtoj vetëm teknikisht. Miqtë e mi, ju e dini se për një automjet ka dy gjëndje fizike, në lëvizje ose në pushim. Pra, nëse një automjet nuk është i parkuar atëherë është në lëvizje dhe një automjet në lëvizje nuk bën gjë tjetër vetëm shton trafikun. Kush është kuptimi i këtij projekti? Nuk ka kuptim. Nëse duam të ulim numrin e automjeteve në rrugë duhet të ofrojmë lehtësira për alternativën tjetër, atë të parkimit dhe jo ta bëjmë të pamundur për qytetarët. Dhe në mbyllje për të qënë i moralshëm edhe me veten, jo vetëm me Bashkinë, më duhet të them se llogaritjet e mësipërme janë vetëm për lëvizjen nga puna në banesë dhe jo për gjetjen e parkimit. E theksoj këtë sepse personalisht konsumoj, mesatarisht, 14 minuta në ditë për të gjetur vendparkim pranë banesës time, domethënë jo më shumë se 500m larg saj. Ky është një tmerr më vete.