URBANISM &DEMOCRACY

Tirana post diktaturë edhe pas 26 vjetësh në ribërje urbane nuk ka një Plan Territorial. Na e premtoi z. Rama Kryeministri i sotëm, z. Basha Kryeministri i së ardhmes së afërt, z. Veliaj Kryeministri i së ardhmes së largët, por askush nuk ja doli. Paradoksisht Tirana ka pasur Plan që nga vitet 1920 dhe deri në vitin 2010. Më sakt, deri në shkurt të vitit 2010, kohë kur për arsye të pleqërisë vdiq Plani i Tiranës socialiste i vitit 1990. Fiks 20 vjet pasi lindi. Me një fjalë, Tirana e demokracisë ka pasur formalisht vetëm një Plan, dhe ky ishte Plani i Tiranës socialiste. Sigurisht që koncepti Plan ka evoluar që nga vitet ‘20 e deri më sot. Ai nuk ka më të njëjtin kuptim si nga forma e as nga përmbajtja. Por, megjithëse nuk jemi duke folur për të njëjtën gjë, duhet pranuar paaftësia jonë e sotme për të bërë një gjë që 90 vjet më parë arritëm ta bënim. Pranuar këtë impotencë tonën, mund të kalojmë te një dimension tjetër i konceptit Plan që ka evoluar bashkë me evoluimin e organizimit s...

Për të qënë politikisht korrekt, që të përzgjedhësh dëmet më evidente të një qeverie duhet që analizën ta bësh ditët e fundit të mandatit të saj, në mënyrë që të përfshish gjithë kohën që kjo qeveri ushtron pushtetin. Pra që në fillim duhet të pranojmë kufizimet e shkrimit. Mirëpo, kam dy argumenta që e asnjëansojnë këtë efekt. Së pari argumentin teorik. Shkencat politike kanë një aksiomë gjerësisht të pranuar, sipas të cilës një rotacion demokratik nuk varet vetëm nga mënyra e dorëzimit të pushtetit nga humbësit te fituesit por edhe nga mënyra sesi fituesit sillen me administratën që gjejnë. Sepse me të njëjtën mënyrë që ata sillen me administratën e vjetër, do të sillet administrata e re me popullin. Kështu që, në vlerësimin tim, qeveria Rama e ka mbyllur qeverisjen që javën e parë të saj. Argumenti i dytë është praktik. Dëmet janë të tilla, saqë jo muajt që i kanë ngel kësaj qeverie, por edhe disa qeveri pas saj vështirë ti rikuperojnë dot. Prandaj, pa u zgjatur vijojmë me dëmin e...

Më së fundi një lajm i mirë për Shqipërinë e bisnesit. Raporti ‘Doing Business 2017’ i Bankës Botërore e rendit në vend të 58 në rankimin që ky raport i bën 190 vendeve të botës. Ekspertiza e Bankës Botërore merr në shqyrtim dhe vlerëson 10 tregues, të cilët lidhen me kostot e proceseve rregullatore dhe me kuadrin ligjor e institucional me të cilat ndeshet një bisnes përgjatë aktivitetit të tij. Ky raport është shumë i rëndësishëm sepse shumë investitorë ndërkombëtar orientohen në vendimarrjet për shtrirje të aktiviteteve të tyre ekonomike në vende të reja, pikërisht nga këta tregues. Dhe vecanërisht për një vend si Shqipëria, që strategjikisht e kërkon prosperitetin ekonomik te investimet e huaja, kjo renditje është një gjë shumë pozitive. Për më tepër, kur vlerësimet e fundit nuk kanë qenë pozitive, për të kulmuar me vitin 2016 ku Shqipëria pësoi një rënie prej 35 vendesh dhe u pozicionua në vend të 97-t nga vendi 62-t ku ishte një vit më parë. Raporti që botohet në disa gjuhë të bo...

Një mënyrë libertariane për të dashur Atdheun. Zoti/Krijuesi është arkitekti më i madh ndonjëherë! Ai është Arkitekti i natyrores.  Vëzhgoni dhe shijoni natyrën; rregullin, harmoninë, bukurinë, thjeshtësinë dhe elegancën e saj. Bota është kaq e bukur dhe mund të mos ishte kështu, mund të ishte kaotike, e shëmtuar, e rrëmujshme. Cdo arkitekt - edhe arkitekti më ë mirë i botës njerëzore në të gjitha kohët - është arkitekt i kulturores. Dhe sado aftësi të këtë një arkitekt i kulturores asnjë ndërhyrje e tij nuk mund të krahasohet me atë të Krijuesit. Puna e tij thjesht dëmton natyroren, prandaj, një arkitekt i mirë i kulturores është ai që ndërhyn sa më pak në arkitekturën e natyrores dhe përdor sa më pak materiale jashtë saj. Atdheu duhet dashur në cdo centimetër të territorit të tij! Jo vetëm kufiri që na ndan nga fqinjët apo flamuri që na identifikon. Duhet ti dashurojmë të gjitha burimet natyrore të tij, kudo ku ato ndodhen, dhe jo vetëm buzë Lanës apo në qytetet e mëdha. At...

"Rilindja Urbane stimulon ekonominë vendore, rrit vlerën e pronës dhe të mjediseve të biznesit të vogël, zhvillon ndjenjën e bashkëjetesës komunitare dhe integron njësi e komunitete që u ndanë e izoluan nga njëri-tjetri për njëzet e kusur vite me radhë" ! Me këto fjalë të radhitura bukur, kryeministri Rama, shoqëroi një video të qëndrës së qytetit të Librazhdit, që i është nënshtruar projektit kombëtar të Rilindjes Urbane. Projektin e njohin të gjithë, prandaj nuk po ndalem ta përshkruaj. Në fakt, që në fillim, duhet theksuar se qendrat e qyteteve, të prekura nga ky projekt i mundësuar nga 300 milion euro të buxhetit të shtetit, kanë përmirësuar pamjen. Nga qasja formale ato nuk shfaqen më në mjerim si pjesa tjetër e qytetit, dhe kjo në dukshmëri është një gjë e mirë. Mirëpo, nuk është e tillë në një vëzhgim më racional! E parë nga një qasje më përmbajtësore, ky projekt nuk ka influencuar pozitivisht: as ‘ekonomikisht në shërbim të ekonomisë vendore’; as ‘për të rritur vle...

Një replikë për shkrimin 'Cikli reformist i Edi Ramës duhet të vazhdojë një mandat të dytë’. Politilogu Henri Cili, nëpërmjet një shkrimi të hënën e kaluar, nervozoi pjesën më populiste të shoqërisë shqiptare. Ajo ju përgjigj, sikurse gjithmon, duke i ikur tezës dhe argumenteve të shkrimit dhe duke u marrë me cështje të sferës personale të autorit. Për këtë nuk do flas. Më intereson ndjesia e provokimit (për mirë dhe/ose për keq) që ndjehu pjesa më e lexuar e shoqërisë shqiptare, nga ky shkrim. Ndjesi që e përjetova, dhe nga e cila po origjinalizoj edhe këtë replikë. Ndryshe nga skemat klasike strukturore të metodave të kërkimit shkencor (sigurisht ky shkrim nuk është një i tillë), unë nuk ‘do ta lë ëmbëlsirën për në fund’. Që në start do të pranoj si goxha reale (por jo plotësisht e shterueshëm të vërteta), tre fenomenet që dallon z. Cili. Sepse ështën e vërtetë se ‘jemi në kulmin e një kundështimi laraman ndaj qeverisë dhe z. Rama personalisht’, porse ky përcaktim nuk plotëson ...

Sezoni i pushimeve verore përfundoi shpejt këtë vit. Ndoshta kështu ka qënë gjithmon, por këtë vit më bëri përshtypje që rrugët e Tiranës u pushtuan shpejt nga makinat dhe trafiku që ato prodhojnë. Në fakt, dicka më tepër se trafiku, nëse i mbetemi përkufizimit të vjetër të këtij koncepti që e njëson këtë fjalë me ndërveprimin e automjeteve përgjatë lëvizjes së tyre. E bëj këtë diferencë sepse automjetet në rrugët e Tiranës e vështirësojnë më shumë mënyrën kolektive të jetesës kur janë të parkuara. Sidoqoftë, një gjë është e sigurt, fund gushti i sivjetshëm nuk na e mundësoi atë rehatinë e të qënurit një ndër të paktët në rrugët e qytetit të abandonuar nga qytetarët e konvertuar në pushues. Por kjo nuk ishte karakteristika e vetme e këtij zëvendësimi stinor. Edhe gastorët e Rilindjes e nisën punën më shpejt dhe më me intensitet këtë sezon artistik, që me ndihmën e Zotit dhe me shpresë te mëncuria e shqiptarëve, mund të jetë edhe i fundit. Gallata e parë erdhi nga fusha e turizmit. S...

Nuk më cuditi aspak ideja kryesore e ofertës socialiste në zgjedhjet vendore të Dibrës. E përsëritur si refren nga drejtuesi ekzekutiv i fushatës, ministri Gjiknuri, dhe e përmendur edhe nga kryeministri Rama, pakkush sipas meje duhet të cuditej nga shprehja ‘votoni kandidatin tonë nëse doni të merrni financime projektesh nga qeveria’. Shumë media (sociale apo të formatit klasik) e identifikuan si problem të rëndë, u cuditën dhe e konsideruan si shantazh të hapur ndaj elektoratit dibran. Dhe kishin të drejtë! Ideja kryesore e sektorit programor të fushatës socialiste në Dibër, ishte një shantazh i hapur i qeverisë qëndrore ndaj votueve për ti shtrënguar ata të votonin kantidatin e tyre. Nga ana tjetër, kjo nuk ishte risi (nga ato që të tërheqin vëmendjen si për herë të parë), sepse prej vitesh tashmë qeveritë qëndrore akuzohen se mbajnë me hatër kryebashkiakët e tyre dhe persekutojnë financiarisht kryebashkiakët politikisht të kundërt. Vetëm pak ditë më parë i njëjti shantazh ju bë,...

Strehimi social është aktiviteti i vetëm qeverisës që pasqyron plotësisht sistemin politico-ekonomik që kemi ndërtuar në këto 25 vjet. Një sorrogatë e “tregut të lirë dhe demokracisë” ndërtuar nga mentaliteti përgjithësues bolshevik i shoqërisë. Shumë aktivitete shoqërore e qeverisëse janë pjella të denja të këtij sistemi mostër, por në dinamikën e udhëtimit shoqëror 25 vjecar kanë evoluar edhe praktikat e tyre. Në të kundërt, strehimi social këmbëngul në një qasje statike që vendoset midis ‘etazmit monopolist’ dhe ‘tregut të lirë me frymëzim maksimalizimin spekulativ të fitimit’. Skaje këto, shumë larg qasjeve që një shoqëri e lirë dhe humane duhet të ketë për një aktivitet shoqëror që gëlltit miliona nga taksat e shqiptarëve pa prodhuar asnjë të mirë shoqërore. Për të vlerësuar këtë, do vëzhgojmë procesin në dy komponentët bazik të tij. Do ta nisim me dy e aspektet e komponentit të përzgjedhjes së familjeve përfituese të ndihmës së shtetit për tu strehuar. Kjo është faza më e rënd...

Shqipëria e erës Rama po mbushet me palma. Duket se për shijet e rilindjes urbane ato pemë janë të parezistueshme. Ndërsa vet palmat, nuk i rezistojnë dot ‘buburecit të kuq’. Një virus ky që e kalb deri në vdekje. Sikurse ndodhi në Sarandë ku degradimi vegjetativ, i palmave të mbjella trecerek shekulli më parë, detyroi prerjen e mbi 150 prej tyre. Humbje e madhe! Dhe të mendosh se palmat ndihen shumë mirë në klimën bregdetare të Sarandës, apo të Vlorës, ku gjithashtu kemi pësuar të njëjtën humbje. Kjo, duket se, është arsyeja pse palmat e programuara për tu mbjell në Lungomare u zëvendësuan me pisha. Këto mendime më kalonin në mëndje ndërsa “shijoja estetikën dhe lehtësirat” që ofron sot kryevepra e rilindjes urbane, Lungomare e Vlorës, kur u njoha me një arritje po kaq simbolike të saj: shkatërimin e Stadiumit ‘Qemal Stafa’. Një ekran i madh televiziv më njohu me këtë arritje të re- sikurse asnjëherë në këto 25 vjet- ndërsa shfaqte pamje të Kryeministrit që i sqaronte dicka me këmbë...

Ashtu sikurse na premtoi z. Veliaj, këndi i lojrave te Parku i Liqenit përfundoi së ndërtuari dhe në 1 qershor u hap për publikun. Në kuptimin teorik, termi ‘u ndërtua’ duket i përdorur gabimisht sepse këndet e lojrave për fëmijë, sikurse shumë infrastruktura të tjera me karakter rekreativ apo edukativ, nuk ‘ndërtohen’ por ‘zhvillohen’. Diferenca midis dy fjalëve, që në fakt shprehin koncepte shumë të kundërta, përbën edhe thelbin përcaktues të kësaj ndërhyrje brutale në një hapsirë natyrore. Të zhvillosh, në konteksin e një infrastrukture të tillë, do të thotë të modifikosh vendosjen në hapsirën tre dimensionale materialet ekzistuese natyrore në mënyrë që të krijohen modele të reja nëpërmjet të cilave fëmijët të kryejnë aktivitete rekreative, sportive dhe edukative. Kurse të ndërtosh, në konteksin e praktikave të ndërtimtarisë shqiptare të 25 viteve të fundit, është të nënshtrosh elementët natyrorë nga volume materialesh vullgare dhe rigjide. Sikurse në këtë rast ishte i pavendi, po...

Të paktën për një gjë kryeministri Rama dhe pasuesit e devotshëm të tij kanë të drejtë! Ajo që po i ndodh Shqipërisë territoriale dhe urbane këto tre vite të qeverisjes së tij, nuk i ndodhur në 25 vjet. Unë do shkoja më tej dhe do e shtrija në kohë këtë shprehje. Nuk do gaboja po të thosha se dëme të tilla nuk i kanë ardhur Shqipërisë qëkur ajo është krijuar si shtet i pavarur në 1912. Ne kemi folur dhe do flasim në vazhdim mbi dëmet në dimensionin territorial dhe urban të qeverisë socialiste të ‘Rilindjes Urbane’, porse nuk duhet të lëmë pa përmendur edhe një fakt tjetër të pamohueshëm. Shumëcka nga kjo që po pëson sot territori i Atdheut e ka themelin te ajo që nuk bëri dot apo bëri keq qeveria e kaluar. Ishin interesat speciale dhe paaftësia e administratës të asaj qeverisjeje, për të ndërtuar një sistem rregullator modern, që mundësuan realitet e sotme. Janë të njëjtat interesa dhe të njëjtat mendësi, dje në pushtet e sot në opozitë (që në fakt është një formë tjetër pushteti), q...

Ndryshimet klimatike janë një realitet që po e mohove të kap nga mënga e xhaketës. Përditë dhe më evidente bëhen ndryshimet e motit edhe në këtë vendin tonë. Duket se të jesh një vend territorialisht i vogël nuk të imunizoka as nga sëmundjet e dimensioneve të mëdha. Kurse të jesh i varfër, përvecse i vogël, të vështirëson shërimin nga sëmundje të tilla globale por me simptoma lokale. Sepse, megjithëse kontributorët për ndryshime klimatike janë vëndet më të mëdha dhe më të pasura, ndikimi i tyre në cilësinë e jetesës së gjallesave është pothuajse i njëjtë në të gjithë globin. Prandaj ato nuk duhen injoruar, as edhe nga një vend si Shqipëria, e cila duhet të veprojë me shpejtësi dhe zgjuarsi për të minimizuar dëmet e pariparueshme të ndryshimeve klimatike. Ndoshta është herët të flasim për Konferencën ‘Mbi Ndryshimet Klimatike’ të Kombeve të Bashkuara (COP 21), e cila u mbajt në Paris dhjetorin e kaluar dhe vendosi synime që pritet të konsiderohen pas vitit 2020. Trajtimet afatgjata ja...

Për shumë vite industria e ndërtimit ka rezultuar si kontribues i rëndësishëm në ekonominë shqiptare. Vecanërisht industria e ndërtimit të ndërtesave për banim. Arsyet kanë qënë të shumta, por më të spikaturat janë këto në vijim. Së pari, është dimensioni kulturor. Shqiptarët e shikojnë banesën si dicka që duhet pasur në pronësi dhe jo në përdorim. Së dyti, ishte varfëria e stokut të trashëguar të banesave, dhe shpërndarja e tyre e gabuar (sipas kuptimit se të gjithë duhet të jetojmë në Tiranë). Këto prodhonin një nevojë të shumfishtë, në raport me një industri që i përgjigjej vetëm rritjes natyrore demografike. Përball kësaj nevoje u vendosën edhe arsyet që vijnë nga mundësitë. Së pari ishte hapja e tregut të banesave ndaj sektorit privat të ndërtimit. Së dyti ishte paraja e lirë (nga tregtia, remitancat, korrupsioni) që gjendej në duart e shqiptarëve. Mirëpo, ekzistencat që përshfaqen edhe foshnjore edhe gjigante, gjithmonë përfshijnë deformime të lindjes dhe të rritjes. Në rastin...

Intervista e arkitektit italian Stefano Boeri, dhënë gazetarit të Top Channel, duket se ka përfshirë shumëkënd. Vecanërisht shprehja‘duke prishur pallatet e Enverit dhe duke ndërtuar pallate të reja’. Jo për të mbrojtur Boerin por për të qënë të ndershëm, duhet thenë se për asnjë moment arkitekti nuk foli për pallate por për ndërtesa. Dhe me ndërtesa nënkuptohen si ato përdhese edhe ato shumë katëshe, që ne i quajmë pallate. Kjo për opinionin e gjerë, kurse nga qasja profesionale mund të themi se dy janë mënyrat (në dominancë të njërës) për rritjen e qytetit! Ose nëpërmjet tejshtrirjes duke shkatërruar territore natyrore, ose nëpërmjet densifikimit duke shkatërruar ndërtesa të vjetra. Në një konteks të caktuar gjithkush mund të ketë preferencën e tij, kurse nga qasja profesionale në konteksin e sotëm, unë përzgjedh dominancën e variantit të dytë. Me një fjalë, nëse z. Boeri pranon se zëvendësimi duhet të filloj nga ndërtesat më të vjetra përdhese prej qelpici të fillim shekullit të k...

Strategjia mediatike multiaktorëshe për të manipuluar publikun, në lidhje me planin e Tiranës, këto ditë u bë akoma më evidente, kur rreth 20 gazetarë shqiptarë u përgjigjën thirrjes së kryebashkiakut Veliaj për një udhëtim të sponsorizuar në Milano. Mediapartner e z. Rama, Top Channel, e humbi eksluzivitetin dhe shumë gazetarëve, nga më të mirët e mediave më të mira të tregut mediatik shqiptar, ju dhurua së bashku me një fundjavë të gjitha të paguara edhe mundësia perspektive që të kontribuojnë në ngritjen kulturore të qytetarëve të Tiranës deri në atë pikë sa të luten për realizimin e ëndrës së Kryebashkiakut. Roli prej protagonisti nuk ju hoq, dhe nuk mund ti hiqej, kryearkitektit italian të planit të Tiranës, z. Boeri. Ai luajti rolin e të zotit të shtëpisë duke i prezantuar gazetarëve shqiptar kryeveprën e tij arkitektonike, ‘pyllin vertikal’ në Milano. Sidoqoftë, deri në pikën teorike që të na mbushin mëndjen, ngelet një proces i gjatë për të matur empirikisht se, deri në cfar...