RILINDJA SOCIALISTE DHE TRANZICIONI I KTHYER MBRAPSHT! Liberale, 13. 01. 2020

Megjithëse nuk kam qenë asnjëherë plotësisht i saktë, unë e kam emërtuar gjithmon udhëtimin e shoqërisë shqiptare të 30 viteve të fundit, me emrin tranzicion. Dhe kur them tranzicion, kam pasur parasysh kalimin nga një regjim autoritarist njëpartiak të ekonomisë së planifikimit të centralizuar, sikurse ishte Shqipëria e para vitit 1990-të, drejt një sistemi demokratik liberal të konsoliduar dhe ekonomisë së tregut të lirë. Ndoshta do të isha më i saktë nëse e konsideroja, sikurse shpesh në raportet ndërkombëtare, demokraci e brishtë apo hibride; porse asnjëherë nuk e kam ndjerë veten si një qytetar të një vendi demokratik, qoftë ajo edhe e ‘brishtë’ apo ‘hibride’.

Në fakt, ka pasur një arsye më racionale se ato që sjellin ndjesitë subjektive, dhe ajo ka qenë mundësia teorike e ndërprerjes së tranzicionit në kahun nga autoritarizmi politik e ekonomia e centralizuar drejt demokracisë liberale dhe të ekonomisë së tregut të lirë. Skenar ky që teoritë e demokracisë nuk e përjashtojnë, përkundrazi historia e demokratizimeve na dëshmon se ka ndodhur edhe në vende me një traditë më të konsolduar të demokracisë se Shqipëria. Nëse i referohemi teorisë së valëve të demokratizimit, të akademikut amerikan Samuel Huntington, është shumë e qartë se ka pasur shumë raste kur procesi i demokratizimit është kthyer mbrapsht.  

Që në përkufizimin që Jeane Grugel, Drejtoresha e Qëndrës Ndërdisiplinore të Zhvillimit Global, i bën valës së demokratizimit, për të cilën thotë se është ‘një grup tranzicionesh nga regjime jodemokratike në shoqëri demokratike që shfaqen brenda një periudhe specifike kohe dhe që në mënyrë domethënëse ia kalon në numër tranzicioneve në drejtim të kundërt gjatë asaj periudhe kohe’; mund të kuptojmë se kthimi mbrapsht nuk është një event i pamundshëm. Nëse shkojmë pakëz më thellë në tezën e Huntington, sipas të cilës bota moderne ka kaluar tre valë të kalimit në demokraci, do të na kujtohet fakti historik se shumë vende të valës së parë, si Gjermania, Italia, Spanja, Argjentina dhe disa vende të Europës Lindore, midis 1926-1945, përjetuan një kthim mbrapa në proceset demokratizuese të nisura që në fillim të shekullit të 19-të, përshkak të përqafimit të ideoligjive kolekstiviste e etatiste si socializmi dhe vecanërisht nacional socializmi.

Faktkeqësisht për Shqipërinë, kjo është ajo që po i ndodh në 7 vitet e qeverisë etatiste të Rilindjes. Sepse Shqipëria e post 1992-të, megjithëse me një hap prej liliputi dhe shpesh në vend numëro, për më shumë se dy dekada po udhëtonte në tranzicionin e lodhshëm drejt demokracisë.

Kjo ishte larg të qënit demokraci e konsoliduar, në atë sistem politik ku qytetarët dhe liderat përshtaten plotësisht me rolet e tyre demokratike në sistemin e ri dhe tranzicioni të konsiderohej i përmbyllur, (referuar fazave të tranzicionit sipas politologut Dankwart Rustow), por gjithësesi kahu i lëvizjes ishte i qartë. Në të kundërt, në të ashtu quajturat reforma rilindase për të “bërë” shtetin e munguar në dy dekadat e para, gjithcka u thye mbrapsht, nëpërmjet centralizimit të pushtetit në duart e Kryeministrit që tashmë është edhe Udhëheqësi fuqiplot i Kuvendit të Republikës, Kryebashkiaku i të gjitha njësive të Qeverisjes Vendore dhe Investitori i vetëm i sipërmarrjeve më të mëdhaja në vend, ndërsa lufton për të marrë edhe drejtimin e punëve të Presidencës; kahu i udhëtimit politik të Shqipërisë është shumë i qartë, drejt autoritarizmit. 

Shembuj argumentues mund të merren pafund, por në këtë shkrim të shkurtër opinioni do të fokusohemi vetëm te disa nga “reformat” rilindase që kanë lidhje me cështjet e qytetit.

Për ta nisur me projektin e centralizuar të ‘Rilindjes Urbane’ që gëlltiti 360-600 milion euro me asnjë produktivitet në ekonominë lokale, përvecse zvogëlim të kompetencave të Njësive të Qeverisjes Vendore në fushën e menaxhimit urban, funksion të cilin e kishin fituar që në vitin 2000-ë me ligjin “Për organizimin dhe funksionimin e Pushtetit Vendor”! Për të vijuar me ‘Reformën Territoriale dhe Administrative’ e cila jo vetëm nuk solli dot përfitimet ekonomike të premtura, por largoi politikanin e votuar nga qytetari kur zëvendësoi kryekomunarin dhe këshillin komunar  të votuar më parë nga qytetari me administratorin dhe burokratin e emëruar nga kryebashkiaku i Bashkisë së Madhe, ndërsa zmadhoi kostot publike për mbajtjen e të administratës së disa fishuar. Për të mos harruar “Reformën” e Sistemit të Planifikimit të Territorit nëpërmjet ligjit të miratuar për këtë sektor, e cila jo vetëm nuk përqafon asnjë parim europian e modernizuas të qeverisjes së mirë Urbane, por koncentron më shumë pushtet në duart e angjensive të Kryeministrisë dhe vet Kryeministrit, sesa ligji sivlla i tij i vitit 1978-të!

Mund të kishim vëzhguar edhe shumë “reforma”  dhe ‘projekte” të tjera të qeverisjes socialiste të Rilindjes, për të cilat kemi folur gjërë e gjatë në të shkuarën, por do ishte thjeshtë humbje kohe. Të gjitha kanë të njëjtët karakteristika, përvecse populiste, demagogjike dhe fasadiste; ato kanë karakter të qartë zvogëlimin e pushteteve të aksionerëve (kontribuesve) të tjerë në demokraci, dhe në mënyrë të vecantë qytetarit dhe pushtetit vendor, për të mbifuqizuar Kryeministrin. Dhe këtë trend, vështirë të gjendet politolog që nuk e konsideron ‘udhëtim drejt autoritarizmit’.