DREJT KRIZËS APO NJË VALE TJETËR TË SPEKULIMIT ME IMOBILIARET? Liberale, 24. 02. 2020

Përtej nismës së pedagogëve, të cilët duket se e kanë të vështirë të kuptojnë se opinione mund të ketë shumë megjithëse e vërteta është vetëm një; këto ditë u njoha me një nismë tjetër. Me një nismë që origjinalizon nga njohuritë empirike dhe që prodhon dicka të vlefshme për shoqërinë shqiptare. Sigurisht që edhe kjo kërkon interpretim, i cili në cdo rast është opinion, por gjithashtu shërben si bazë për të kuptuar një realitet shumë të rëndësishëm për familjet që zotërojnë një banesë apo synojnë një të tillë në Tiranë. E kam fjalën për ekipin e shkëlqyer të medias Celësi dhe projektin e tyre Keydata, i cili na njeh me ecurinë e cmimeve të banesave në Tiranë!  

Nëpërmjet revistës Monitor, edhe kjo një nismë shumë e dobishme e sipërmarrjes private, përvecse brilante në sektorin e ekoninomisë në të cilin ajo është e fokusuar; u njoha me disa nga gjetjet më të rëndësishme të Keydata, për tregun imobiliar në Tiranë. Për shkrimin e sotëm, i cili sikurse të gjithë të tjerët mbetet i opinionit, kam diferencuar dy gjetje: së pari se cmimet e banesave në Tiranë nga viti 2005 janë rritur 1.5 herë, ose në masën 66%; së dyti se rritja ka qënë e njëtrajshme, përvecse periudha midis viteve 2005-2007 dhe 2017-2019 në të cilat cmimet pësuan rritjen më të madhe, periudhave 2009-2010 dhe 2014-2015 ku cmimet nuk ndryshuan, dhe 2011-2014 ku indeksi i rritjes ishte më i ulët, e thënë ndryshe cmimet u rritën më pak.

Thënë këto nuk kemi thënë asgjë të re, sepse kushdo mund ti gjej këto të dhëna te Keydata apo të koncentruara te Monitor. Ajo që mund të shtohet është interpretimi i këtyre të dhënave nga ‘historia’ e zhvillimeve territoriale që ka kaluar vendi. Mbetja në stanjacion e cmimeve të banesave në Tiranë përputhet plotësisht me fazën transitive të dy ligjeve të miratuara për sektorin e zhvillimit të planifikuar territorial të vendit, sepse vet ligjet detyronin një moratorium ndërtimor, që do të thotë se nuk lejohej që autoritetet shtetërore të jepnin leje ndërtimi. Me një fjalë, vetëm në periudhën ku shteti nuk lejonte ndërtime të reja në Tiranë, cmimet ngelën të palëvizuara. Nuk u ulën, sikurse ndodh me cdo produkt tjetër në treg, që i përgjigjet rregullit të ofertë-kërkesës, sipas të cilit nëse nuk ka sasi të re të produktit në treg, rritet cmimi i ekzistuesit.

Ato thjeshtë mbeti në vend, që me lehtësi do të thotë se mungon kërkesa, apo më sakt, kërkesa barazohet me ofertën në treg. Pse ndodh kështu, do ta shohim më tej, pasi të bëjmë edhe një dallim tjetër. Periudha pas tranzicionit të ligjit “demokrat” është identifikuar nga gjetjet e Keydata, si një periudhë me rritje të moderuar, pra një rritje e ulët në lidhje me mesataren e rritjes përgjatë gjithë periudhës 15 vjecare, shumë më e ulët se rritja në vitet e pikut, por gjithësesi më e lartë se stanjacioni i viteve të moratoriumeve. Kurse, në periudhën pas trazicionit të ligjit “rilindas” cmimet u rritën më shumë se në cdo periudhë tjetër përgjatë viteve në studim.

Megjithëse ky ishte një interpretim minimalist, disa gjëra mund ti kuptojmë me lehtësi prej tij. Së pari se, në një analizë krahasuese ligji i vitit 2009, që në këtë shkrim edhe për provokim partiak, e quajtëm ligji “demokrat” i shërben më mirë interesit të familjeve dhe shoqërisë shqiptare sesa ligji “rilindas”. Sigurisht, jo vetëm për këtë shkak, por për një rrjet të gjerë arsyesh, shoqëria shqiptare, nëpërmjet institucioneve të saj, në kohën më të parë kur këto institucione të jenë të sajat, jo të kastës sunduese, duhet të draftojë një ligj të ri për planifikimin dhe zhvillimin territorial. Ky ligj duhet të mbrojë interesat e tyre, sigurisht jo vetëm intersat ekonomike, por edhe politike që kanë lidhje me përfshirjen e tyre në proceset planifikuese dhe të vendimarrjes.  

Dicka tjetër që mund të kuptojmë nga ky interpretim i thjeshtëzuar, është fakti se ekzistojnë disa instrumenta okultë, nëpërmjet të cilave kasta sunduese, ka kontrolluar dhe manipuluar me sukses mekanizmin e tregut të lirë të ofert-kërkesës. Kjo është shumë e qartë nga marrdhënia që kanë dinamika e cmimeve me periudhat e moratoriumeve apo periudhat ku janë dhënë leje ndërtimi. Në fakt, edhe kjo nuk është një gjë e re, kjo cështje është trajtuar në disa shkrime, ku modestisht dhe në gjuhën e opinionit, janë prezantuar gjashtë valët e spekulimit në tregun imobiliar, të cilat kanë dëmtuar: dimensionin territorial të Atdheut; dimensionin urban të qyteteve, por edhe ekonominë e cdo pronari të vjetër, të ri apo aspirant si i tillë, të një pasurie të paluajtshme.

Gjithcka që u tha deri tani ka lidhje me të shkuarën, kurse ajo që vërtet vlen për familjet dhe shoqërinë shqiptare, është parashikimi për të ardhmen. Në gjuhën e opinionit, mund të thuhet se tregu i pasurive të paluajtshme do të hyj në krizë. Kjo është më e pakta por e sigurtë. Kurse ajo që nuk mund të thuhet me siguri është koha kur kjo flluckë do të plasi, tani apo pas disa vitesh, sepse kjo varet nga kasta sunduese. Do ishte më mirë të kishte shpërthyer në mes të viteve 2000-ë, përderisa fllucka ishte e vogël edhe dëmet do të ishin të tilla. Atë e shtynë gjashtë valët e spekulimit okult, dhe mund ta shtyjnë përsëri vetëm ato, apo ndonjë valë e re që mund të shpiket.